Cây Aik (É)

 Cây Aik (É)

Trong tiếng Cham gọi là [phun Aik], một số vùng Miền trung vẫn hay gọi là cây É, tức cây Quế hay cây Hương nhu tuỳ theo vùng miền. Là loài cây gia/hương vị được dùng trong ẩm thực miền trung, hay như một loại (trà) thức uống có lợi cho sức khoẻ.

Cham phân thành 3 loại: Aik Cam (é Cham), Aik Kathaih (cây é dại) và Aik loaw (é Tàu? hay loại é được du nhập từ ngoài vào, loại này thường được dùng nấu ăn như một dạng gia vị,..)

Cây Aik:

Có tên khoa học là Ocimum tenuiflorum L. Trong văn hoá Hindu giáo cổ xưa gọi là cây Basil hay Tulsi và cũng được phân thành 3 loài, được nhắc trong nhiều văn bản cổ xưa như một loài cây linh thiêng, hình ảnh đại diện cho các vị thần tối cao như Vishnu (krishna) cùng phối ngẫu của thần hay như năng lượng được sinh ra từ giọt mồ hôi của Shiva. Cùng với những thuật, nghi thức thực hành liên quan đến tín ngưỡng tâm linh và ứng dụng dược liệu mà nó mang đến.

Trong văn hoá Cham, cây Aik (É) ngoài được dùng chế biến trong ẩm thực, sử dụng như một dược liệu giúp cân bằng sinh lực quanh năm mà nó còn được dùng trong những nghi thức tâm linh, tín ngưỡng biểu thị năng lương sáng tạo, sự cân bằng của đất-trời, đực-cái/vợ-chồng,...mà những ai có sự quan sát sâu sắc sẽ nhìn thấy những tiểu nghi thức này trong các buổi thực hành nghi lễ. Đơn cử như trong buổi lễ tang ma (Dam) của người Cham Ahier (Cham Balamon), việc sử dụng cành é kết hợp với cành cà, trước khi kết thúc buổi lễ người thân và họ hàng với người khuất thực hành nghi thức rứt bỏ cành é, cà đã được thầy chủ lễ làm lễ trước đó như một nghi thức cắt đứt hoàn toàn mối quan hệ giữa người sống với người khuất đó.

Cây có nhiều ứng dụng dược tính quan trọng, xin kể vài điểm mục thông dụng mà ai cũng có thể thực hành.

- Lá xay nhuyễn để uống có công dụng chữa sốt rét, kiết lỵ, chữa giun sán đường ruột, giảm tình trạng nôn ói, rối loạn đường ruột.

- Nước được sắt/chưng từ cây/lá (toàn cây đều dùng được) hoà với mật ong có công dụng trị ho, cảm lạnh, sát khuẩn miệng/vòm họng, trị viêm phế quản.

- Tinh dầu từ lá được xem là chất khử trùng.

- Bột từ rễ có tác dụng khử độc, nhiễm trùng do rắn hay bọ cạp cắn. (dùng bôi ngoài da).

- Các công dụng của cây và hương của nó giúp cân bằng cơ thể, giảm stress,...

Được xem là loài đại diện/sinh ra cho/từ Mẹ đất, kết tinh bằng nguồn năng lượng Cha/Mặt trời nên cây có khả năng cân bằng tốt cho cơ thể.

Cây Aik là loài có mặt sớm trên hành tinh này, với nhiều dược tính quý quan trọng trong đời sống, nên được xem là loài cây linh thiêng (thiêng hoá) và được lưu truyền/bảo lưu thông qua các thực hành nghi lễ liên quan.

Ngoài ra, cấu trúc phân tầng hình học từ hoa của nó được biểu tượng hoá để áp dụng vẽ nên dạng mặt bằng hình học (Tulsi vrindavan) đền-tháp thờ thần Vishnu.

P/s: Đây là loại cây dễ trồng và thông dụng, có nhiều công dụng có ích trong cuộc sống hằng ngày, nên việc trồng vài bụi cây Aik (É) trong nhà để dùng quanh năm là điều nên làm, hay có thể trồng như một dạng cây cảnh hương liệu đuổi côn trùng ở vị trí ban công đối với những căn nhà chung cư trong phố không có đất để trồng.

Với đặc tính kháng khuẩn, viêm liên quan đến hô hấp trong thời đại Covid đang hoành hành này thì việc dùng nó hằng ngày cũng sẽ mang đến những lợi ích cần thiết.

Khuyến cáo các trường hợp lạm dụng, "sáng tạo" chế biến nó dùng như thuốc trị liệu.