***
*** Thử đi ngược lại về mặt không gian lẫn thời
gian, dọc dài các Tỉnh Duyên hải Miền Trung, ta sẽ tìm, chắp vá lại được những
đặc điểm, vết tích mà khi xưa con dân đất nước Champa xưa một thời hung thịnh rực
rỡ đã để lại cho mai sau, với những quần thể kiến trúc Tháp, các giếng nước ngọt
quanh năm không cạn nước, với các tục lệ thờ cá Ông, với những làng nghề thủ
công đúc đồng, dệt vải, nặn gốm, kiến trúc nhà ở,…Qua bao cuộc biến chuyển lịch
sử, Chăm di dời và co cụm, có thay đổi lai qua nhiều đời,…nay cộng đồng ấy tập
trung nhiều nhất tại hai tỉnh Ninh – Bình Thuận. Trong những di sản mà người
Chăm để lại phải kể đến quần thể kiến trúc nhà ở truyền thống. với bố cục khuôn
viên 1-3-5-7 đơn vị nhà trong một quần thể khuôn viên ở. Để thích nghi cho đặc
điểm khí hậu này mà người Chăm đã sáng tạo ra loại hình nhà tranh vách đất, hai
lớp mái,…để phù hợp với điều kiện tự nhiên cho vùng khí hậu duyên hải này sao
cho tốt nhất.
*** Qua thời gian, loại hình nhà truyền thống
này có sự thay đổi nhiều, bởi do sự tiếp nhận của lớp người mới, với tập quán
sinh hoạt mới và kể cả quan niệm, tư duy tâm linh, tôn giáo kèm theo. Tuy vậy
chúng ta vẫn còn có thể nhận biết được chúng qua vài đặc điểm đặc trưng nhất. (
Sẽ được trình bày trong phần sau ).
Với sự
thay đổi mới này đã mang cho nó một cái tên gọi mới tuỳ theo vùng miền như:
- Nhà Mái xông (Quảng Trị)
- Nhà Bỏ đất (hay
Trần bích) (Quảng Nam)
- Đảo Lý Sơn gọi là
nhà Đắp (Quảng Ngãi)
- Nhà Lá mái. (Bình
Định, Phú Yên)
- Sang Lâm ( Ninh –
Bình Thuận )
Trong
các tỉnh thành trên duy chỉ có ở Ninh – Bình Thuận là có quy mô và đầy đủ nhất
cả về mặt kiến trúc lẫn quan niệm Nhân sinh – Vũ trụ quan. Trong bố cục khuôn
viên nhà truyền thống Chăm có thể phân loại như sau: Nhà hai lớp mái, nhà Chân
cột chôn sâu dưới đất, nhà cột trên đá tảng, nhà có nền đắp đất và nền cách đất.
Ở các tỉnh thành khác thì tên gọi khác đi và quy mô nhỏ hơn. Nguyên do vì sao lại
có tên gọi khác là do bởi khi tiếp nhận và duy trì thì các đơn vị nhà được dựng
riêng lẻ, không đủ các đơn vị như ban đầu, nên chức năng mục đích, tên gọi,…mà
theo đó thay đổi theo. Tuy nhiên gom góp lại ta có thể nêu ra vài đặc điểm dưới
đây theo từng địa phương rồi sẽ thấy những đặc điểm ấy đều nằm trong tổng thể
Nhà truyền Thống Chăm hiện nay.
Nhà người Chăm Ninh Thuận
Nhà lá Mái ở Phú Yên
*** Các đặc điểm chung:
a.
Hệ
thống khung nhà ( Kết cấu khung nhà ): Khung gỗ vì kèo, vì cột chịu lực. Gồm hệ
vì 3 cột, vì kèo 3 cột ( trốn cột giữa ), vì kèo 4 cột ( trốn cột giữa ) và vì
kèo 6 cột ( trốn cột giữa).
-
Hệ
khung này được chôn sâu dưới đất hay đặt trên đá tảng tuỳ vào loại nhà.
-
Vách
đắp đất sét trộn rơm rạ, vôi,…Lõi làm bằng các bổ cột và hệ khung lưới đan bằng
tre đã qua xử lí ngâm nước, cột lại bằng dây mây tạo thành ô lưới khoảng 10cm x
10cm.
b.
Hệ
sàn nhà: Ta có sàn đắp đất sét trộn rơm nện chặt và sàn gỗ cách đất.
c.
Phần
Mái: Hệ 4 mái. Tuỳ vào đơn vị nhà mà có
hệ 1 lớp mái hay 2 lớp mái. Mái được lợp bằng cỏ tranh hay rơm rạ, bện chặt với
nhau thành mảng rồi buộc vào hệ thống rui mè bằng dây mây, mái dày lên đến
50cm.
-
Với
hệ 2 lớp mái, với phần mái dưới bằng đất sét được đắp và nện chặt vào hệ thống
khung lưới mái làm bằng tre đã qua xử lí, đặt trên hệ đà gỗ đã qua xử lí để
tránh mối mọt. Đất sét được nện chặt bằng chày cho đạt đến độ cứng ưng ý là có
độ dày khoảng 10cm. Để làm mái trên người ta cho bổ các trụ chính đi xuyên qua
lớp mái đất sét này với chiều cao đã được tính toán trước. Hệ mái trên được lợp
bằng cỏ tranh hay rơm rạ.
-
Tuỳ
vùng khí hậu mà khoảng cách giữa hai lớp mái có sự khác nhau như: Ở Quảng Trị
thấp nhất, Quảng Nam trung bình, Bình Định cao nhất.
d.
Bố cục mặt bằng: Do sự tiếp nhận và biến đổi
qua nhiều thế hệ nên bố cục khuôn viên nhà ở đây có quy mô và quan niệm khác
nhau.
Nhà chính: thờ cúng và nơi nghỉ ngơi của đàn ông.
Nhà cầu: nhà nối với nhà chính cũng là nơi nghỉ ngơi của phụ nữ.
Nhà lẫm: kho chứa lúa.
Nhà bếp (bao gồm sân phơi bên trong): nấu nướng và chế biến nông sản.
Nhà cầu: nhà nối với nhà chính cũng là nơi nghỉ ngơi của phụ nữ.
Nhà lẫm: kho chứa lúa.
Nhà bếp (bao gồm sân phơi bên trong): nấu nướng và chế biến nông sản.
*** Kiểu kiến trúc này đã cho chúng ta thấy về
sự thích nghi một cách có hiệu quả với thiên nhiên, đảm bảo cân bằng về mặt
sinh thái tự nhiên, thân thiện với môi trường. Ngôi nhà được bao bọc bằng hệ
vách đất trộn rơm, tăng khả năng chống cháy và điều hoà thân nhiệt cho ngôi
nhà. Phần mái nhà dù bị cháy hay dột thì phần mái dưới có chức năng bảo vệ, chống
cháy và dột.
*** Những đặc điểm trên được góp nhặt từ các
ngôi nhà riêng lẻ ở các tỉnh thành, tất cả đều chứa đựng trong khuôn viên nhà
truyền thống người Chăm. Hẳn cho chúng ta thấy ở đây có sự kế thừa, ảnh hưởng từ
nền kiến trúc nhà ở của người Chăm. Và cần có đầu tư nghiên cứu chuyên sâu hơn
để đi đến đáp án.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét