𝑻𝒖̛̀ [𝑲𝒂𝒖𝒕̣𝒉𝒂̄𝒓𝒂] 𝒄𝒉𝒐 đ𝒆̂́𝒏 [𝑵𝒉𝒂 𝑻𝒓𝒂𝒏𝒈] 𝒉𝒂𝒚 𝒕𝒉𝒐̂𝒏𝒈 đ𝒊𝒆̣̂𝒑 𝒚́ 𝒏𝒈𝒉𝒊̃𝒂 [𝑲𝒂𝒖𝒕̣𝒉𝒂̄𝒓𝒂]
[Kauṭhāra] là một tiểu quốc/thành phố thuộc Champa cổ, xứ ấy được cho bao gồm Phú Yên – Khánh Hoà ngày nay, trung tâm của xứ sở ngày nay là thành phố Nha Trang (Khánh Hoà).
[Kauṭhāra] hay [Kuṭhāra] được nhắc đến trong nhiều bia kí, với ý nghĩa danh xưng chỉ cho một thành phố [Kauṭhāra], nơi có quần thể đền tháp Po Ina Nagar (Mẹ Xứ Sở, yang bhagavatī kauṭhāreśvarī). Theo các truyện tích, văn học Cham (Champa), quần thể đền tháp được xây dựng trên “mbuen hara” đồi Cây Sung “thần”, ngày nay tên gọi này vẫn còn dùng để chỉ cho vùng Hà-ra có cây cầu Hà-Ra bắc qua.
Liên quan đến Po Ina Nagar, trong câu chuyện sáng thế của Mẹ Xứ Sở Po Ina Nagar có kể rằng: “… Bà là vị thần từ cõi trời xuống trần gian, Bà có 97 người chồng, 36 người con tượng trưng cho 37 màu máu, 37 màu máu biến thành 37 giống cây trồng, vật nuôi và các tục lệ cúng thần khác. Thân thể bà đồng nhất và tượng trưng cho các phần khác nhau của vũ trụ: Thân của bà chính là bầu trời, đầu của bà chính là mũ đội của các vị vua, của các sư cả Bàlamôn, cánh tay của bà tượng trưng cho Sao Cày, đôi chân bà là sao Bắc Đẩu, răng của bà rìu đá của thần Sấm Sét, …”
Một dị bản khác thì cho rằng: “Theo người Chàm, nữ thần Pô Nagar với tên gọi đầy đủ là Pô Yang Ino Nagara được sinh ra từ mây trời và từ bọt biển, nữ thần đã hiện thân dưới hình dáng một khúc gỗ kỳ nam nổi trên mặt biển. Bà có 97 người chồng, trong đó Po Yang Amô là người yêu có nhiều mãnh lực nhứt, và bà đã sinh 38 người con gái, đều cũng đã trở thành nữ thần như mẹ. Bà đã tạo sinh ra đất đai, cây kỳ nam và lúa gạo, không khí chung quanh bà đượm mùi thơm của lúa và chính bà đã đem sinh khí cho cây sung thần”
Trong câu chuyện sáng thế này đã cho ta hai từ khoá gợi ý có liên quan đến từ [Kauṭhāra]: “…,răng của bà là rìu đá của thần sấm sét” và “…, chính bà đã đem sinh khí cho cây sung thần”.
[Kauṭhāra] hay [Nha Trang] được ghi chép trong nhiều sử liệu, trong đó cái tên [Cù-Huân] gốc Hán-Việt được dùng để chỉ cho cửa Cù-Huân (xứ Cù-Huân) vùng Tháp Bà.
[Kauṭhāra] có nguồn gốc Sanskrit được chuyển tự qua văn tự Cham cổ.
Ta có [Kauṭhāra] với [Kauṭ] ->Kau/Cù; [hāra] ->Ha-ra/Hà-ra/Huân.
Tra từ điển Sanskrit của Monier Williams (trang 325); कुठार [Kauṭhāra] : (m.) an axe {Lit. R., Lit. Bhartṛ}; a sort of hoe or spade {Lit. W.}; a tree {कुठ [kuṭha], cf. कुट [kuṭa] a hammer, mallet for breaking small stones , ax}, {Lit. L.}; name of a man, g. शिवादि Ӽĭwāđĭ [Śivādi]; of a nāga {Lit. MBh. i , 2156}.
Như vậy, chính trong bộ từ điển này đã minh định rõ nội dung ý nghĩa của danh xưng [Kauṭhāra] có ý nghĩa là Cây Rìu “đá” và Cây “sung thần” mà nội dung câu chuyện sáng thế Po Ina Nagar đã nhắc đến.
Tên gọi [Kauṭhāra] truyền tải một hàm nghĩa ẩn mang tính định vị xứ sở nằm ở phương Đông-Bắc (Ishana) của thần Sấm sét (Indra cầm cây búa rìu đá tạo ra sấm sét), vùng đất được thừa hưởng sinh khí được sinh ra từ cây Sung thần Hara (quần thể đền tháp Po Ina Nagar được dựng trên Mbuen Hara) toả sinh khí cho Xứ Sở.
